INTRODUCTION/परिचय :
Weaning is the process by which a baby slowly gets used to eating family or adult foods and relies less and less on breast milk. The process varies from culture to culture and is often regulated by the child’s individual needs. Healthy babies of weaning age are grow- ing and developing very fast, so great care has to be taken to see that they are getting enough of the right kind of food.During weaning babies move about more, and become more inde- pendent of their mothers. They start to come into greater contact with germs in the environment.
At the same time the way in which a baby’s body is protected against germs changes. When babies are very small they still have protection (immunity) received from their mothers during preg- nancy. But after about 4- 5 months this protection has gone, and babies start to develop their own immunity a they come into con- tact with germs in the environment. Because of this change babie are very likely to get infectious illnesses from the age of about 4-5 months especially if they are not breast-fed. This is why any food prepared for babies hould be stored and fed to them in very hygienic ways.
Weaning can be a dangerous time for babies. In many places babies of weaning age do not grow well. They often fall ill and get more infections, especially diarrhoea, than at any other time. Babies who are malnourished may get wor e during the weaning period, and babie may become malnourished for the first time during weaning. Poor feeding and illness stop many children of weaning age growing well. This show up on the growth chart as poor weight gain, or in more serious cases, as weight loss.
स्तनपान ही अशी प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे बाळाला हळूहळू कौटुंबिक किंवा प्रौढ पदार्थ खाण्याची सवय होते आणि ते आईच्या दुधावर कमी-अधिक प्रमाणात अवलंबून असते. प्रक्रिया संस्कृतीनुसार बदलते आणि बहुतेकदा मुलाच्या वैयक्तिक गरजांनुसार नियंत्रित केली जाते. दूध सोडण्याच्या वयातील निरोगी बालके खूप वेगाने वाढतात आणि विकसित होत असतात, त्यामुळे त्यांना योग्य प्रकारचे अन्न मिळत आहे हे पाहण्यासाठी खूप काळजी घेणे आवश्यक आहे. दूध सोडताना बाळ अधिक फिरतात आणि त्यांच्यासाठी अधिक स्वतंत्र होतात. माता ते वातावरणातील जंतूंच्या जास्त संपर्कात येऊ लागतात. त्याच वेळी बाळाच्या शरीराचे जंतूंपासून संरक्षण करण्याची पद्धत बदलते. जेव्हा बाळ खूप लहान असते तेव्हा त्यांना गर्भधारणेदरम्यान त्यांच्या मातांकडून संरक्षण (प्रतिकारशक्ती) मिळते. परंतु सुमारे 4-5 महिन्यांनंतर हे संरक्षण नाहीसे झाले आहे, आणि बाळांना त्यांची स्वतःची प्रतिकारशक्ती विकसित करणे सुरू होते आणि ते वातावरणातील जंतूंच्या संपर्कात येतात. या बदलामुळे बाळांना 4-5 महिन्यांच्या वयापासून संसर्गजन्य आजार होण्याची दाट शक्यता असते, खासकरून जर त्यांना स्तनपान दिले जात नाही. म्हणूनच लहान मुलांसाठी तयार केलेले कोणतेही अन्न अतिशय स्वच्छतेने साठवले पाहिजे आणि त्यांना दिले पाहिजे. दूध सोडणे हे बाळांसाठी धोकादायक काळ असू शकते. अनेक ठिकाणी दूध सोडण्याच्या वयातील बाळांची वाढ चांगली होत नाही. ते बर्‍याचदा आजारी पडतात आणि इतर कोणत्याही वेळेपेक्षा जास्त संक्रमण होतात, विशेषत: अतिसार. कुपोषित बाळांना दुग्ध सोडवण्याच्या काळात कुपोषित होऊ शकते आणि दूध सोडताना पहिल्यांदाच बाळ कुपोषित होऊ शकते. खराब आहार आणि आजारपणामुळे दूध सोडण्याच्या वयातील अनेक मुलांची चांगली वाढ होण्यास थांबते. हे वाढीच्या चार्टवर खराब वजन वाढणे किंवा अधिक गंभीर प्रकरणांमध्ये, वजन कमी म्हणून दिसून येते.
Meaning of weaning/अर्थ:
Weaning means- to free from a habit./दूध सोडणे म्हणजे – सवयीपासून मुक्त होणे.
DEFINITION/व्याख्या:
‘The systematic process of introduction of suitable food at the right time in addition to mother’s milk in order to provide needed nutrients to the baby.’ (UNICEF, 1984). Weaning does not mean discontinuity of breast feeding. Weaning foods are given in addition of breast feed when the amount of breastfeeding is inadequate.
‘बाळांना आवश्यक पोषक द्रव्ये पुरवण्यासाठी आईच्या दुधाव्यतिरिक्त योग्य वेळी योग्य आहार देण्याची पद्धतशीर प्रक्रिया.’ (UNICEF, 1984). दूध सोडणे म्हणजे स्तनपान बंद करणे असा होत नाही. जेव्हा स्तनपानाचे प्रमाण अपुरे असते तेव्हा स्तनपानाच्या व्यतिरिक्त दूध सोडणारे पदार्थ दिले जातात.
Qualities of complementary foods/पूरक पदार्थांचे गुण:
- Initially liquid then semi solid and solid.
- Clean and fresh.
- Easily digestible and palatable.
- Healthy.
- Easy to prepare.
- High energy.
- Based on cultural practices and traditional beliefs.
- Well balanced and nutritious.
1. सुरवातीला द्रव नंतर अर्ध घन आणि घन.
2. स्वच्छ आणि ताजे.
3. सहज पचण्याजोगे आणि रुचकर.
4. आरोग्यदायी.
५. तयार करण्यास सोपे जाईल असे.
6. उर्जा जास्त असलेले.
7. सांस्कृतिक आणि पारंपारिक विश्वासांवर आधारित.
8. चांगले संतुलित आणि पौष्टिक.
Principles of introduction of weaning food/पूरक आहाराची तत्वे:
•During introduction of weaning foods following principles to be remembered:-
•Weaning foods should provide extra requirement as per need of the baby
•Initially small amount should be given then increase gradually in course of a week
•New food to be placed over the tongue of the baby to get the taste of food and to feel the consistency.
•A single weaning food is added at a time.
• Weaning should be started between 5 to 6 months of age but breastfeeding to be continued up to 2 yrs. of age.
• Additional food can be given in the day time. Initially it can be given once, then twice or thrice.
• New foods should be given when the infant is hungry, but never force the child to take the feeds.
• Delayed weaning result in malnutrition and growth failure.
• Observe the problems related to weaning process. The infant may have:- – indigestion – pain in abdomen – weaning diarrhea – skin rashes – psychological upset
दुग्धजन्य पदार्थांचा परिचय करताना खालील तत्त्वे लक्षात ठेवली पाहिजेत:-
- बाळाच्या गरजेनुसार अतिरिक्त दुग्धजन्य पदार्थ आवश्यक आहेत.
- सुरुवातीला थोडी प्रमाणात द्यावी आणि नंतर हळूहळू एका आठवड्यात वाढवावी.
- नवीन अन्न बाळाच्या जिभेवर ठेवा जेणेकरुन अन्नाला चव आणि सुसंगत वाटेल.
- एका वेळी एकच अन्न द्यावे.
- पूरक आहार 6 महिन्यांच्या दरम्यान सुरू केले पाहिजे परंतु ते 2 वर्षांपर्यंत चालू ठेवले पाहिजे.
- दिवसा अतिरिक्त अन्न द्यावे. सुरुवातीला ते एकदा, नंतर दोनदा किंवा तीनदा दिले जाऊ शकते.
- जेव्हा नवजात भुकेले असेल तेव्हा नवीन अन्न दिले पाहिजे, परंतु बाळाला जबरदस्तीने खायला देऊ नका.
- उशीरा दूध सोडल्याने कुपोषण आणि वाढ बिघडते.
- दूध काढण्याच्या प्रक्रियेशी संबंधित समस्यांचे निरीक्षण करा. अर्भकाला हे असू शकते: – – अपचन – पोटदुखी – स्तनपान करवण्याच्या अतिसार – त्वचेवर पुरळ – मानसिक अस्वस्थता
Preparing and storing the weaning foods/पूरक अन्न तयार करणे आणि साठवणे:
Careful preparation and storage of the weaning food is essential to prevent contamination.
The following aspects need consideration in this context:-
1.Hands-carefully washed with soap and water before preparing food.
2.Utensils – washed and scrubbed thoroughly.
3. Clean cooking place and chopping board.
दुग्धजन्य पदार्थ तयार करणे आणि साठवणे-
दूषित होण्यापासून रोखण्यासाठी दूध सोडलेले अन्न काळजीपूर्वक तयार करणे आणि साठवणे आवश्यक आहे.
या संदर्भात खालील बाबींचा विचार करणे आवश्यक आहे:-
1. अन्न तयार करण्यापूर्वी हात साबणाने आणि पाण्याने काळजीपूर्वक धुवावेत.
2.भांडी – धुऊन नीट घासलेली असावी.
3. स्वयंपाकाची जागा आणि फळे कापण्याचा बोर्ड स्वच्छ करा.
Complementary feeding at different age/वेगवेगळ्या वयोगटातील पूरक आहार:
Age Food items Amount Frequency At 6 Months Initiated with fruit juice
•1-2 Teaspoon at first.
•Then 3-4 Teaspoon
•Increased gradually
•Breast feeding should be continued 4-6 Times per day At 6-7 Month
•Soft mixture of rice and dal
•Khichadi, Pulses
•Mashed and boiled potato
•Bread or Roti soaked in milk or dal
•Mashed fruits like banana, mango, papaya 7-8 Month 9Month
•Egg yolk
•Curd or Khir
•enjoy bite of biscuit
9-12 Months
•More variety of household foods can be added
•Can eat everything cooked at home
•Spices and condiments avoided
•No need to mash food but should be soft 5-6 teaspoons
•Increased gradually
•Breast feeding should be continued 4-5 times per day.
•Age Food items Amount Frequency 12-18 Months
•All food cooked in family -Breastfeed to be continued especially at night According to child’s need 4-5 times Or According to child’s need.
खाद्यपदार्थांची मात्रा 6 महिन्यांत फळांच्या रसाने सुरू केली जाते
- प्रथम १-२ चमचे नंतर 3-4 चमचे.
- हळूहळू वाढवावे.
- 6-7 महिन्याला दिवसातून 4-6 वेळा स्तनपान चालू ठेवावे
- तांदूळ आणि डाळ यांचे मऊ मिश्रण खिचडी, डाळी.
- मॅश केलेला आणि उकडलेला बटाटा
- दुधात किंवा डाळात भिजवलेली भाकरी किंवा चपाती.
- केळी, आंबा, पपई यांसारखी मॅश केलेली फळे ७ महिने ते ९ महिने.
•अंड्याचा बल्क. - दही किंवा खीर.
•बिस्किट चावण्याचा आनंद घेऊ द्या.
वयाच्या 9-12 महिन्यांत
•घरगुती पदार्थांची अधिक विविधता जोडली जाऊ शकते - घरी शिजवलेले सर्व खाऊ शकता
•मसाले आणि मसाले टाळा - अन्न मॅश करण्याची गरज नाही पण मऊ 5-6 चमचे असावे
- हळूहळू वाढले
- दिवसातून ४-५ वेळा स्तनपान चालू ठेवावे.
- वय खाद्यपदार्थांची मात्रा वारंवारता 12-18 महिने
- कुटुंबात शिजवलेले सर्व अन्न – विशेषत: रात्री बाळाच्या गरजेनुसार 4-5 वेळा किंवा मुलाच्या गरजेनुसार स्तनपान चालू ठेवावे.